Đã có nhiều truyền thuyết kể về loài hoa thân cỏ, hoa nhỏ và có màu hồng tím mọc ở các vách núi. Có người kể rằng, loài hoa Tam giác mạch là một hạt cây của Thiên đình được đưa xuống trần gian bởi một nàng Tiên bị lưu đày. Vì là hoa của Trời nên mạnh mẽ, kiên cường, mang lại sức sống kỳ diệu cho những vùng đất hoang vu. Màu hồng tím xen lẫn màu trắng của hoa là giọt nước mắt hối hận của người con gái đã biết lỗi, như lời khắc khoải gọi cha của người con; là màu chiếc áo nàng Tiên mang theo bao ký ức. Cả rừng hoa màu hồng tím hướng lên trời xanh là tình yêu, hy vọng của nàng Tiên nữ bị lưu đầy. Hoa Tam giác mạch không thơm nhưng luôn khoe sắc rực rỡ với hai màu trắng và hồng tím. Hoa có ba cánh khép đầy giữ ở bên trong một hạt mạch quý. Có lẽ, những núi đã cao sừng sững khiến cho loài hoa Tam giác mạch trở nên mong manh và kiêu sa hơn.
Lại có người kể, những hạt mạch nhỏ nhoi ẩn mình trong ngàn vạn cánh hoa li ti trải dài trên những sườn núi là tấm lòng thơm thảo của nàng Tiên Gạo và nàng Tiên Ngô đối với con người khi hạt ngô, hạt lúa trong mỗi nhà đã cạn mà vụ mùa sau vẫn chưa tới. Vì là họ nhà lúa, được nảy lên từ mày lúa, mày ngô nên gọi là mạch; lá có hình tam giác nên có tên Tam giác mạch… Những truyền thuyết ấy không biết có từ bao giờ nhưng từ những câu chuyện đó mà nhân dân các dân tộc ở Cao nguyên đá gắn bó với với mảnh đất chỉ có đá và núi này. Bởi đá và hoa của núi rừng nơi đây đã trở nên gắn bó với mỗi tâm hồn người dân không biết từ bao giờ. Đối với người nông dân nơi miền Cao nguyên đá, cây hoa Tam giác mạch được trồng để làm cây lương thực. Bột của hạt Tam giác mạch được trộn cùng với bột ngô phục vụ cho bữa ăn hàng ngày hoặc dùng để làm bánh hay trộn với hạt ngô để nấu rượu tạo nên hương vị đặc biệt. Mùa hoa Tam giác mạch nở rộ vào thời điểm tháng 10, tháng 11 hàng năm. Mới đầu hoa nở có màu trắng, sau chuyển sang màu hồng nhạt và cuối cùng là màu đỏ đậm. Hoa Tam giác mạch khi nở thường kéo dài từ 20 – 25 ngày mới tàn.
Hướng tới mục tiêu tạo ra thương hiệu du lịch, khai thác triệt để tính chất du lịch đặc sắc, tôn vinh các giá trị văn hóa của Cao nguyên đá Đồng Văn, Lễ hội hoa Tam giác mạch tỉnh Hà Giang lần thứ nhất sẽ diễn ra tại 4 huyện Đồng Văn, Quản Bạ, Yên Minh và Mèo Vạc từ 12 – 15/11. Đây là thời điểm lý tưởng để du khách chiêm ngưỡng hoa và hòa mình vào những hoạt động văn hóa hấp dẫn tại lễ hội như: Đêm hội sản phẩm hoa Tam giác mạch, trưng bày hoa và các sản phẩm từ hoa Tam giác mạch; thi triển lãm ảnh về xứ sở của loài hoa Tam giác mạch…
Vào thời điểm này, hoa Tam giác mạch mọc bạt ngàn trên cánh đồng, khi mọc chênh vênh thành những nương hoa, khi lại ẩn mình lấp ló trong kẽ đá. Những cánh hoa nhỏ bé mang lại sức sống cho cả một cùng Cao nguyên đá. Chính sức sống ấy đã mời gọi bao nhiêu bước chân đến với mảnh đất biên cương gian khó. Chắc chắn du khách sẽ bị chinh phục bởi vẻ đẹp kiêu sa của loài hoa nhỏ. Với sự chuẩn bị chu đáo, ngày Lễ hội hoa Tam giác mạch tỉnh Hà Giang lần thứ nhất năm 2015 hứa hẹn sẽ để lại cho du khách một kỷ niệm không thể nào quên./.
