Sinh sống quần tụ bên triền sông Thao, sông Lô hiền hòa, cư dân Phú Thọ từ bao đời đã làm nên những vốn ẩm thực đậm đà, chỉ có ở vùng quê trung du này. Điều đặc biệt là những món ăn truyền thống của Phú Thọ được tạo bởi từ chính bàn tay của người nông dân chân chất mà mộc mạc nghĩa tình.
Ẩm thực vùng Đất Tổ Phú Thọ khá phong phú. Sự phong phú ấy được hiện rõ ở sự đa dạng của các món ăn, ở tính chất vùng miền, mỗi vùng quê trong tỉnh lại có những món ăn đặc trưng mang đậm đà bản sắc. Khi tìm hiểu về ẩm thực Phú Thọ, người ta thấy có ba loại rất đặc thù là món ăn gắn liền với lễ hội, văn hóa tâm linh, món ăn là đặc sản của vùng và món ăn thường ngày của người dân.
Ở loại ẩm thực gắn với lễ hội và văn hóa tâm linh ở vùng Đất Tổ là những món ăn được người dân chế biến với một sự thành kính đặc biệt để dâng lên tổ tiên vào dịp tết, lễ hội. Phải kể đến đó là bánh chưng, bánh giầy gắn với truyền thuyết Hùng Vương, bánh khảo, chè lam, chè kho, xôi nếp, lợn quay, gà tía, gà chín cựa, rượu mọng… là những món ăn dễ thấy trong lễ hội. Để làm nên những món ăn này, người dân Phú Thọ sử dụng nguyên liệu chính từ gạo nếp, thứ ngũ cốc được chính bàn tay người dân trồng cấy mà nên. Vì thế, sản phẩm từ các thứ bánh là sự hội tụ tinh hoa của đất trời và lòng người nơi đây.
Vùng đất Phú Thọ từ lâu nổi tiếng cả nước nhờ những đặc sản đậm đà và hấp dẫn. Đó là những món ăn truyền thống được truyền và gìn giữ từ đời này sang đời khác. Điển hình như món thịt lợn chua của đồng bào Mường Thanh Sơn, bưởi Đoan Hùng bên dòng sông Lô, cá thính Hạ Hòa, cá Anh Vũ Việt Trì, hồng Hạc Trì, bánh tai… Đó là những đặc sản mà không vùng nào có được, không lẫn với bất cứ nơi nào, mỗi khi nhắc đến, người ta đều trầm trồ với vị ngon và sự nổi tiếng khắp cả nước. Hiện nay, những đặc sản này đang được người dân Phú Thọ gìn giữ và phát triển nhằm cung cấp cho thị trường xa gần.
Có những món ăn bình dị mà đủ sức làm nên cái riêng, dư vị đậm đà của nó. Đó là những món ăn trong cuộc sống thường ngày của cư dân vùng Đất Tổ. Được “chiết suất” từ trong cuộc sống lao động, những món ăn đặc trưng gắn bó sâu nặng với mâm cơn dân dã của con người nơi đây. Phải kể đến là bát canh rau sắn muối chua nấu với tép đồng, món quả cọ ỏm bùi bùi ở giữa mùa đông, củ ấu luộc nơi ruộng bùn rồi những món ăn có sự kết hợp nhiều nguyên liệu như cá kho trám, chả lợn ướp giềng, canh củ từ, bánh tẻ, măng sặt, chuối xanh xào tía tô, cua đồng rang muối, cơm nắm lá cọ… Mùa nào thức ấy, mỗi mùa lại có một món ăn riêng, chẳng bao giờ hết.
Trong những năm gần đây, Phú Thọ phát triển việc bảo tồn các giá trị văn hóa ẩm thực gắn với phát triển du lịch về cội nguồn. Điều đó làm cho ẩm thực truyền thống nơi đây được gìn giữ đặc biệt và lan truyền khắp các vùng trong cả nước.
“Trăm thứ bánh biết làm nên thơm thảo”, vốn ẩm thực vùng Đất Tổ từ bao đời nay được làm nên bởi tấm lòng thảo thơm của người dân nơi đây. Những món ăn vừa bình dị, dân dã vừa ấm áp tình người. Chính điều đó đã làm nên chất trung du, cái riêng độc đáo của vốn ẩm thực Phú Thọ từ ngàn đời nay. Về Đất Tổ vào bất cứ mùa nào, ai ai cũng được lắng lòng trước những truyền thống thiêng liêng và lắng nghe dư vị ẩm thực làm nồng ấm tâm hồn./.
